Zelfbeeld begint vaak met andermans woorden - Hoe oude overtuigingen je nog steeds beïnvloeden
Laatst bezocht ik een open dag van defensie. Opnieuw aan boord van een marineschip – net als toen ik een jaar of acht was en mijn vader me meenam naar zijn werk. In een split second schiet mijn herinnering terug naar toen en ik voel alles weer alsof het nu gebeurt: indrukwekkend, ontzagwekkend. Zoals ook de cockpit van de traumaheli. Ik was nog jong en mocht het via mijn vaders werk állemaal ervaren. De simulatie van een zinkend schip. EHBO, lotusslachtoffers.
Op het water, in de lucht en later ook diep in de zee met een duikset op mijn rug: Rescue diver.
Wat me nu vooral opviel aan de context van defensie was hoe gestructureerd alles is: strak, compleet, netjes, schoon en doordacht. Discipline. Verantwoordelijkheid.
Timing en aanpak bepalen het ritme. Alles loopt op schema en volgens plan. Alles heeft een plek. Het klopt! En het staat als een huis en dat schept vertrouwen.
Wat is de impact van je vader of moeder op jouw gedrag?
Als kind vroeg ik me af: “Komt hij wel weer terug?” — mijn vader moest soms weg, naar de oorlog of andere crisissituaties. Mijn moeder gaf dan een realistisch antwoord: “Dat hopen we natuurlijk wel en ik denk het ook wel, maar we weten het nooit helemaal zeker.” Kinderen van ouders die bij organisaties zoals defensie, politie, brandweer of bijvoorbeeld artsen zonder grenzen werken zullen dit misschien herkennen.
Soms huilde ik stilletjes op mijn kamer. Tijdens schoolzwemmen legde ik mezelf op dat ik aan de overkant moest zijn vóór de secondewijzer opnieuw de twaalf aantikte – of anders... Het begin van prestatiedrang. Van grootse inzet. Van het overwinnen van een race zonder tegenstander. Een angst die in het stille geheim ging over het leven en over de dood. Het heeft me ver gebracht (doorzettingsvermogen, groots denken in mogelijkheden) en ook gekost door hard te werken vanuit een survivalmode.
Eenmaal bewust ervaar ik een fijn verschil.
Ik kan nu namelijk heel bewust iets anders kiezen: in gedachten, gevoel én gedrag.
Van prestatie naar bescherming
Als kind ontwikkelde ik overtuigingen die me hielpen om grip te houden. In een wereld waarin timing, daadkracht en beheersing belangrijk zijn, leerde ik al vroeg:
-
“Ik moet sterk zijn.”
-
“Ik moet het goed doen, anders….”
-
“Ik moet me aanpassen...”
-
“Ik mag pas ontspannen als iedereen veilig is...”
-
“Ik mag pas ontspannen als alles af is...”
Deze overtuigingen zijn voor veel mensen in meer of mindere mate wel herkenbaar en ze verdwijnen niet zomaar wanneer we volwassen worden. Ze worden innerlijke stemmen, die je continu behoeden voor gevaar. Een gevaar dat er toen wel, maar nu niet langer is. We verwarren ze vaak met onze eigen waarheid.
Innerlijke stemmen die niet van jou zijn
In mijn praktijk in Amsterdam – Praktijk 020 – werk ik dagelijks met mensen die zeggen:
"Ik weet dat ik veilig ben, maar ik voel het niet." Of: "Ik wil ontspannen, maar ik blijf maar aan staan."
Wanneer we dieper kijken, komen we uit bij innerlijke stemmen. Kritisch. Aansturend. Zorgend. Overbezorgd. Té streng.
Wanneer ik vraag: “Van wie is deze stem eigenlijk?” Dan volgt vaak een stilte. En dan een zacht antwoord: "Van mijn vader… of moeder. De school. De kerk. Vroeger."
Pas als je gaat herkennen dat deze stemmen níet per se van jou zijn, ontstaat er ruimte om andere keuzes te maken. Van aanpassen naar afstemmen. Van overleven naar leven. Zodat je kunt genieten van hoe jij het zélf graag wilt.
Waarom het moeilijk is om jezelf helemaal te geven
Een terugkerend thema in mijn praktijk is hoe de relatie met vader (of een ander "gezagsfiguur") je latere relaties beïnvloedt: in vriendschappen, in de liefde, of op je werk met collega's.
Je hoeft geen onveilige jeugd te hebben gehad om toch gevormd te zijn door afwezigheid, emoties waar geen ruimte voor was of hoge verwachtingen.
Veel mensen die moeite hebben met zich écht emotioneel overgeven in relaties, herkennen dit:
-
Ze verlangen naar intimiteit, maar houden een deel van zichzelf achter.
-
Ze voelen zich verantwoordelijk voor het welzijn van de ander.
-
Ze durven pas te ontspannen als alles geregeld is.
Allemaal onbewuste processen, ooit eigen gemaakt.
Volgens de hechtingstheorie ontstaan onze vroege ervaringen met verbinding vaak in de relatie met onze ouders. Wanneer een ouder emotioneel minder beschikbaar is, leert een kind zichzelf beschermen door niet volledig open te zijn. Daardoor ontstaat de overtuiging: “Ik ben veiliger als ik mezelf niet helemaal geef.”
Dit mechanisme helpt om pijn en teleurstelling te vermijden, maar kan later juist verbinding belemmeren. Deze patronen kunnen zelfs generaties lang doorgegeven worden.
Vader en moeder: verschillende impact, even diepe sporen
Zowel vaders als moeders (of andere primaire verzorgers) hebben diepe invloed op wie we worden, maar vaak op een andere manier. De moeder wordt in de psychologie traditioneel gezien als de eerste hechtingsfiguur: haar nabijheid en beschikbaarheid bepalen hoe veilig we ons in het leven voelen. De vader vertegenwoordigt in veel systemen de brug naar de buitenwereld: uitdaging, grenzen, richting.
Wanneer een moeder overbelast, emotioneel onvoorspelbaar of juist over beschermend is, kan dat leiden tot overtuigingen als:
-
“Ik moet mezelf wegcijferen om liefde te krijgen.”
-
“Ik mag geen ruimte innemen.”
-
“Mijn gevoelens zijn te veel.”
Bij een afwezige of veeleisende vader ontstaan eerder overtuigingen als:
-
“Ik moet me bewijzen om gezien te worden.”
-
“Kwetsbaarheid is zwakte.”
-
“Ik ben pas waardevol als ik presteer.”
Natuurlijk zijn deze rollen soms omgekeerd, en ook twee moeders of twee vaders kunnen deze dynamieken vertegenwoordigen. Het gaat niet om de biologische ouder, maar om de psychologische functie. Juist als één van beide ouders emotioneel minder beschikbaar is – door stress, afwezigheid, ziekte of een eigen trauma – past een kind zich aan. Die aanpassing wordt later een patroon.
Hoe therapie helpt bij loskomen van patronen
In therapie werk je eraan om deze innerlijke beschermingslagen langzaam los te laten. Zodat je steeds meer vertrouwen krijgt in verbinding en jezelf durft te tonen. Zo leer je jezelf weer veilig te voelen in nabijheid en intimiteit.
Praktijkvoorbeeld: van controle naar vertrouwen
Er was eens een cliënt, eigenaar van een groot bedrijf, die het delegeren van taken heel moeilijk vond. Het idee alleen al gaf hem stress. Alles zelf doen, precies op zijn manier, stond voor hem gelijk aan kracht, competentie en macht: "Ik ben de baas, ik bepaal."
Zo had zijn vader het hem geleerd: uit handen geven was een teken van zwakte. Alsof je daarmee zei: “Ik kan het niet, laat een ander het maar doen.”
Het gevolg? Hij deed alles zelf. In plaats van te genieten van de mankracht van zijn team, kreeg hij het gevoel dat hij juist zelf steeds harder moest werken. Zijn team raakte gefrustreerd – hun inbreng leek niet welkom.
Pas toen hij inzag dat dit niet zijn eigen wens was, maar een echo van zijn opvoeding, kon hij anders gaan denken, voelen én handelen. Zonder zich zwak te voelen. Zijn relatie met zijn team verbeterde direct en hij hervond de rust en ruimte waar hij zo naar verlangde.
Herken jij jezelf in deze overtuigingen?
Soms doe je iets, omdat je dat al jaren zo doet. Je voelt er de last van, maar diep vanbinnen hoor je bijna letterlijk de stem: “Zo hoort het.” Een onbestemd gevoel van druk dat je niet zomaar loslaat. Je wilt het anders, maar het lukt haast niet.
Stel jezelf dan eens deze vragen:
-
Is dit hoe ík het wil?
-
Of heb ik dit ergens geleerd?
-
Van wie?
Deze vragen helpen je bewust te worden van de oorsprong van je overtuigingen.
Van kracht naar klacht: therapie op maat
In mijn praktijk werk ik vanuit een belangrijk principe: van kracht naar klacht. Vanuit de kwaliteiten die je al in je hebt, ga je aan de slag met wat je belemmert. Je onderzoekt wat vastzit, en hoe je daar weer beweging in kunt brengen. Zodat je de dingen voortaan ontspannen ánders kunt doen – op een manier die jou wél dient.
De therapievormen die ik inzet – zoals systemisch werk, EMDR en hypnotherapie – stem ik af op jouw persoonlijke situatie. Lees hier meer over de werkwijze van Praktijk 020.
Het doel is dat jij de regie over je leven herneemt. Dat je het zo inricht dat het prettig en helpend voor je is. Zodat je innerlijk tot rust komt en je authentiek kunt leven – niet langer volgens het script van een ander.
Stef Bos verwoordt het treffend in zijn lied: “Papa, ik lijk steeds meer op jou...”
Confronterend?
Welke patronen neem jij mee? En welke wil je veranderen?
Neem contact op
Herken je jezelf in dit verhaal? Heb je het gevoel dat oude overtuigingen je tegenhouden? Dat je moeite hebt met emotionele verbinding, eigen regie nemen of leiding? Dat het oude vertrouwde ergens heel veilig voelt, want staat als een huis, maar je nu niet langer dient?
Je bent van harte welkom bij Praktijk 020 in Amsterdam, Bilthoven of Zwolle. Ik zie en hoor je graag.
